ملاصدرا و اسفار اربعه: خلاصه‌ای گویا و ترجمه ساده از حکمت متعالیه | سفر اول

🟦 بخش اول: کلیات و مبادی فلسفه از سفر اول اسفار ملاصدرا

🟪 درس ۱: فلسفه یعنی چی؟ چرا مهمه؟

ملاصدرا می‌گه:
فلسفه یعنی «شناختن حقیقتِ همه‌چیز، اون‌طوری که واقعاً هست»؛ چه خدا، چه انسان، چه جهان.

📌 هدف فلسفه از دید ملاصدرا:

• رسیدن به خدا (یعنی «حق»)

• کامل شدن نفس انسان

• نجات از جهل و اشتباه

فلسفه کمک می‌کنه که انسان فقط دنبال ظاهر دنیا نباشه، بلکه بفهمه پشت هر چیز، یه حقیقت عمیق‌تری هست.

🟪 درس ۲: فرق حکمت نظری و حکمت عملی

ملاصدرا «فلسفه» رو با کلمه‌ی «حکمت» به‌کار می‌بره و می‌گه دو نوع داریم:

📌 نتیجه:

• حکمت نظری = بدون عمل ناقصه

• حکمت عملی = بدون فکر هم خطرناکه

🟪 درس ۳: حکیم کیه؟ ملاصدرا دنبال چیه؟

حکیم از نظر ملاصدرا:

• کسیه که هم عقلش قویه

• هم اهل عمل و تقواست

• و هم هدفش رسیدن به خداست

یه فیلسوف واقعی فقط کتاب نمی‌خونه، بلکه خودش یه انسان بالاست و به حکمت، زندگی می‌بخشه.

🟪 درس ۴: فرق بین حکمت یونانی و اسلامی

ملاصدرا می‌گه:

• حکمای یونان مثل ارسطو و افلاطون عقل‌گرا بودن

• ولی حکمت اسلامی هم عقل داره، هم وحی و شهود عرفانی

📌 اوج فلسفه اسلامی:

• جمع بین عقل، دین، و شهود

• حکمت متعالیه همین راهه (که خودش پایه‌گذارشه)

🟪 درس ۵: چرا فلسفه مهمه؟

ملاصدرا این دلایل رو میاره:

1. انسان بدون فلسفه، گم می‌شه

2. فلسفه ذهن رو منظم و عمیق می‌کنه

3. کسی که فلسفه می‌فهمه، می‌تونه خدا رو بشناسه

فلسفه کمک می‌کنه که از ظاهر دنیا رد بشیم و برسیم به حقیقت.

🔚 جمع‌بندی بخش اول: کلیات

🟦 بخش دوم: بحث در مورد وجود – موجود بما هو موجود

مهم‌ترین و بنیادین‌ترین بخش فلسفه ملاصدرا همینه:
او از اینجا فلسفه وجود (هستی‌شناسی) خودش رو بنا می‌کنه.
اینجا قراره به ساده‌ترین شکل ممکن توضیح بدیم که:

📌 «وجود یعنی چی؟ آیا اصل، وجوده یا ماهیت؟ فرق این دوتا چیه؟»

بیایم درس‌به‌درس شروع کنیم:

🟪 درس ۱: موجود بما هو موجود یعنی چی؟

ملاصدرا می‌گه:

🔹 فلسفه از «موجود» حرف می‌زنه؛ اما نه هر موجودی، بلکه موجود از آن جهت که موجود است
(نه اینکه انسانه، درخته یا سنگه، فقط چون هست).

📌 یعنی موضوع فلسفه، خود وجوده، نه ویژگی‌های خاص اشیاء.

🟪 درس ۲: فرق «وجود» و «ماهیت»

دو چیز خیلی مهم:

ملاصدرا می‌گه:

«ما همیشه با ماهیت‌ها سروکار داریم، ولی اون چیزی که واقعاً واقعیت می‌ده به اشیاء، وجوده.»

🟪 درس ۳: اصالت وجود یا اصالت ماهیت؟

🔹 فیلسوف‌ها دو نظر دارن:

📌 ملاصدرا می‌گه: «وجود اصلِ اصله، چون فقط وجوده که اثر داره، تغییر می‌کنه، حرکت داره، و واقعیه.»

🟪 درس ۴: وحدت وجود و کثرت ماهیات

ملاصدرا می‌گه:

🔹 وجود یکیه، ولی دارای مراتب مختلفه
🔹 ماهیت‌ها (مثل انسان، حیوان، گیاه) فقط صورت‌های مختلف هستی‌اند
🔹 پس تفاوت اشیاء از شدت و ضعف وجوده، نه اینکه وجودشون جدا باشه

📌 مثال ساده:
وجود مثل نوره → شمع، مهتاب، خورشید → همه نور دارن ولی شدت‌شون فرق داره.

🟪 درس ۵: تشکیک در وجود

📌 «تشکیک» یعنی اینکه یه چیز واحد، درجات و مراتب داشته باشه.

🔹 ملاصدرا می‌گه وجود، تشکیکیه؛ یعنی:

• خدا قوی‌ترین وجوده

• بعدش عقل‌ها

• بعد روح

• بعد ماده

• همه اینا وجود دارن ولی در مراتب متفاوت

📌 پس بین ما و خدا، فاصله‌ی صفر یا بینهایت نیست؛ بلکه مراتب وجودیه.

🟪 درس ۶: وجود ذهنی و وجود خارجی

ملاصدرا می‌گه:

وجود ذهنی هم وجوده، اما ضعیف‌تره و آثار واقعیت نداره.

🔚 جمع‌بندی بخش دوم:

🟦 بخش سوم: ماهیت و احکام آن

در این بخش ملاصدرا می‌خواد دقیق بررسی کنه که:

📌 «ماهیت یعنی چی؟ چه ویژگی‌هایی داره؟ چه احکامی داره؟ و رابطه‌اش با وجود چطوره؟»

بیایم قدم‌به‌قدم، ساده و خلاصه جلو بریم:

🟪 درس ۱: تعریف ماهیت

🔹 ماهیت یعنی “چیستی” هر چیز
مثلاً:

• ماهیت انسان = حیوان ناطق

• ماهیت اسب = حیوان چارپا

📌 ماهیت به سؤال «این چیست؟» پاسخ می‌ده.

🟪 درس ۲: اقسام ماهیت

ملاصدرا می‌گه ماهیت چند جور تقسیم می‌شه:

۱. از نظر اجزای تحلیلی:

۲. از نظر ترکیب:

🟪 درس ۳: ماهیت در ذهن و خارج

🔹 ملاصدرا می‌گه ماهیت وقتی تنها باشه، نه موجوده نه معدوم
یعنی:

ماهیت وقتی بیرون از ذهنه، نیاز به وجود داره
وقتی توی ذهنه، وجود ذهنی داره

📌 ماهیت ذاتاً نه هست، نه نیست؛ باید با وجود همراه بشه.

🟪 درس ۴: تقابل وجود و ماهیت

ملاصدرا اعتقاد داره:

🔹 وجود اصل و واقعیته
🔹 ماهیت فقط مفهومیه که ما توی ذهن‌مون می‌سازیم
🔹 پس ماهیت هیچ اثری نداره مگر وقتی با وجود ترکیب بشه

📌 نتیجه:

موجود بودن هر چیز، به وجودشه نه به ماهیتش.

🟪 درس ۵: معقولات ثلاث

ملاصدرا می‌گه مفاهیم ذهنی به سه دسته تقسیم می‌شن:

📌 این تقسیم، پایه‌ی تحلیل مفاهیم فلسفی‌ست.

🟪 درس ۶: اعتبار ماهیت

🔹 ماهیت‌ها مفاهیمی هستن که عقل از موجودات خارجی می‌گیره
🔹 ولی در خارج فقط وجود واقعیته، نه ماهیت

ملاصدرا می‌گه:

ماهیت‌ها برای فهم و دسته‌بندی خوبن، اما اصل نیستن.

🔚 جمع‌بندی بخش سوم:

🟪 معقولات ثلاثه (المعقولات الثلاثة)

🔸 این سه نوع مفهوم، پایه‌ی تحلیل‌های فلسفی در ذهن انسان هستن
🔸 ملاصدرا با این تقسیم، مرز بین چیستی واقعی، ویژگی‌های اضافه‌شده، و روابط بین اشیاء رو مشخص می‌کنه

🟦 بخش چهارم: امکان، وجوب، امتناع

(الإمكان، الوجوب، الامتناع)

اینجا ملاصدرا می‌خواد نظام هستی رو بر اساس سه حالتِ ممکن بودن، واجب بودن یا ممتنع بودن تحلیل کنه؛ و این مبنا رو برای اثبات خدا هم استفاده می‌کنه.

🟪 درس ۱: تقسیم موجودات از نظر نیاز به وجود

ملاصدرا می‌گه هر چیزی که می‌تونه وجود داشته باشه یا نداشته باشه، باید یکی از این سه حالت رو داشته باشه:

📌 پس:

هر موجودی یا حتماً هست، یا ممکنه باشه، یا محاله باشه.

🟪 درس ۲: تعریف دقیق هر نوع

🔷 واجب‌الوجود:

• وجودش از ذات خودشه

• هیچ علتی بیرون از خودش نداره

• محال‌ه نباشه

• فقط یکی می‌تونه باشه (چون اگر دو تا باشن، محدود می‌شن)

🔶 ممکن‌الوجود:

• وجودش از خودش نیست

• نیاز به علت داره

• مثل همه‌ی مخلوقات

🔴 ممتنع‌الوجود:

• نه می‌تونه وجود داشته باشه

• نه حتی در ذهن ممکنه

• مثال: اجتماع نقیضین (مثلاً یک چیز هم سفید باشه، هم نباشه)

🟪 درس ۳: قاعده‌ی عقلیِ معروف ملاصدرا

کلّ ممکنٍ یحتاج إلى عِلّة.
هر چیزی که ممکن‌الوجوده، نیاز به علت داره.

📌 بنابراین:

چون ما ممکن‌الوجود هستیم، پس باید علتی داشته باشیم؛ و در نهایت برسیم به یک علتِ بی‌نیاز = واجب‌الوجود

🟪 درس ۴: فرق امکان ماهوی و امکان فقری

ملاصدرا دو نوع امکان تعریف می‌کنه:

📌 نکته مهم:

ملاصدرا بیشتر از امکان فقری استفاده می‌کنه برای اثبات خدا، چون می‌خواد بگه ما فقیریم و محتاج وجود خدا.

🟪 درس ۵: اثبات واجب‌الوجود

استدلال ملاصدرا:

1. ما ممکن‌الوجودیم

2. ممکن‌الوجود نیاز به علت داره

3. نمی‌شه این زنجیره تا بی‌نهایت بره (تسلسل باطله)

4. پس باید یک موجودی باشه که خودش از خودش باشه → واجب‌الوجود

📌 این یکی از قوی‌ترین استدلال‌های فلسفی برای اثبات وجود خداست.

🔚 جمع‌بندی بخش چهارم:

🟦 بخش پنجم: قاعده امکان و وجوب در وجود حق

(قاعدة الإمکان والوجوب فی وجود الحق)

در این بخش، ملاصدرا بحث امکان و وجوب رو به‌صورت خاص روی وجود خداوند (حق) تطبیق می‌ده و نشون می‌ده که چرا خداوند باید وجود داشته باشه و چرا ذاتش با وجود یکیه.

🟪 درس ۱: اصل قاعده چیه؟

📌 اصل قاعده:

هر ممکن‌الوجودی برای وجود داشتن، به واجب‌الوجود نیاز داره.

ملاصدرا می‌گه:

• ممکن‌الوجود از خودش چیزی نداره

• پس باید از چیزی که وجودش از خودش هست (یعنی واجب‌الوجود) سرچشمه بگیره

🟪 درس ۲: رد تسلسل

🔸 فرض کنیم هر موجود ممکن، از موجود ممکن دیگه‌ای به وجود اومده
🔹 این زنجیره اگه تا بی‌نهایت بره، هیچ‌وقت به وجود واقعی نمی‌رسیم

ملاصدرا نتیجه می‌گیره:

باید یه نقطه پایانی باشه که خودش نیازمند به علت نباشه → همون خدا یا واجب‌الوجود.

🟪 درس ۳: فرق بین واجب و ممکن

📌 نتیجه:

واجب‌الوجود، تنها چیزی‌ست که تمام وجود به او وابسته است، اما او به هیچ‌کس وابسته نیست.

🟪 درس ۴: وجود حق، عین ذات اوست

🔹 ملاصدرا یک اصل مهم داره:

در واجب‌الوجود، وجود و ذات یکی‌اند؛ یعنی خدا «هست» چون ذات او همون وجود محضه.

📌 برخلاف ما که ماهیت‌مون جدای از وجودمونه، در خداوند:

ذات = وجود = حقیقت محض

🟪 درس ۵: نتیجه‌های فلسفی قاعده

ملاصدرا از این قاعده نتایج زیادی می‌گیره:

1. خدا بی‌نیازه و قائم‌به‌ذات

2. هیچ چیز دیگری واجب‌الوجود نیست جز خدا

3. همه‌ی ممکنات (ما و جهان) نیازمند و فقیر هستن

4. خدا علت‌العلل (علت همه علت‌ها) است

5. رابطه‌ی ممکنات با خدا، رابطه فقر و غناست

🟪 درس ۶: پیوند با عرفان

🔹 ملاصدرا قاعده امکان و وجوب رو فقط فلسفی نمی‌بینه، بلکه به عرفان هم پیوند می‌ده:

«انسان وقتی بفهمه خودش ممکن‌الوجود و فقیر محضه، به تواضع، بندگی و عشق به خدا می‌رسه.»

📌 اینجا فلسفه فقط عقل نیست، سلوک و عبودیته.

🔚 جمع‌بندی بخش پنجم:

🟦 ادامه بخش پنجم: واجب‌الوجود به ذات و صفاتش

تا اینجا گفتیم که خدا، واجب‌الوجود به ذاته؛
حالا ملاصدرا می‌خواد توضیح بده ذات و صفات خدا چطوری‌ان.

🟪 درس ۱: واجب‌الوجود به ذات یعنی چی؟

🔹 یعنی خدا وجودش از خودش هست
🔹 هیچ علتی بیرون از ذاتش نداره
🔹 محال‌ه که نباشه

📌 بر خلاف ممکن‌الوجود (مثل ما) که باید وجود رو از بیرون بگیره، خدا وجودش «عین ذاتشه».

🟪 درس ۲: صفات خدا از دیدگاه ملاصدرا

ملاصدرا می‌گه صفات خدا عین ذات او هستن، نه چیزی جدا یا اضافه بر ذاتش.

📌 تفاوت مهم:

مثلاً خدا «عالم»ه، چون ذاتش «وجود مطلق»ه و علم، لازمه‌ی این وجوده.

🟪 درس ۳: نفی صفات جسمانی و محدود

🔸 ملاصدرا تأکید می‌کنه:

• خدا جسم نیست

• مکان و زمان نداره

• مثل انسان فکر نمی‌کنه

• تغییر نمی‌کنه

• محدود نیست

خدا بی‌نهایت، نامحدود، و بالاتر از همه‌ی قیاس‌هاست

🟪 درس ۴: خدا واحد و بی‌نظیر است

📌 ملاصدرا با برهان عقلی ثابت می‌کنه:

• واجب‌الوجود فقط یکی می‌تونه باشه

• چون اگه دوتا باشن، باید تفاوتی داشته باشن

• تفاوت یعنی محدودیت

• محدود بودن یعنی ممکن‌الوجود، نه واجب

🔹 نتیجه:

خدا واحد است و شریک ندارد.

🟪 درس ۵: اسماء و صفات الهی

ملاصدرا می‌گه:

• خدا صفاتی داره مثل رحمت، عدل، حکمت، جمال، جلال…

• این صفات، همه جلوه‌هایی از ذات او هستن

• عرفا می‌گن: این صفات، تجلیات حق در عالمه

🟪 جمع‌بندی نهایی بخش پنجم:

🟦 بخش ششم: حرکت جوهری

(الحركة الجوهرية)

اینجا ملاصدرا نظریه‌ای رو مطرح می‌کنه که هیچ‌کس قبل از او به‌صورت کامل و استدلالی نگفته بود:

موجودات نه‌تنها ظاهرشون، بلکه ذاتشون هم در حال حرکت و دگرگونی دائمیه.

به این می‌گن: حرکت جوهری

🟪 درس ۱: نظریهٔ مهم ملاصدرا — حرکت در جوهر

🔹 قبل از ملاصدرا، فیلسوف‌ها می‌گفتن:

حرکت فقط در ویژگی‌های ظاهری (عرض‌ها) اتفاق می‌افته، مثل رنگ، اندازه، مکان و زمان.

🔹 ولی ملاصدرا می‌گه:

نه! خود جوهر و ذاتِ اشیاء هم در حال حرکت و دگرگونی دائمی‌ست.

📌 یعنی:

تغییر، فقط سطحی نیست؛ ریشه‌ای و بنیادیه.

🟪 درس ۲: فرق بین انواع حرکت

ملاصدرا حرکت رو به ۵ نوع تقسیم می‌کنه:

📌 قبل از ملاصدرا، فقط ۴ حرکت آخری رو قبول داشتن. او حرکت جوهری رو اضافه کرد.

🟪 درس ۳: اثبات حرکت جوهری

ملاصدرا برای اثباتش از اصل بنیادین خودش استفاده می‌کنه:

الوجود هو المتحرّك
«خود وجود همیشه در حال حرکته»

دلایل او:

1. هر چیزی که در طبیعت هست، در حال تغییره

2. تغییرِ ظاهری بدون تغییرِ باطنی امکان نداره

3. پس خود “وجود” اشیاء در حال حرکت و تحول دائمیه

🟪 درس ۴: تجدد در وجود (تجدّد أمثال)

ملاصدرا معتقده:

اشیاء هر لحظه در حال نو شدن هستن؛
یعنی هر لحظه «وجودی جدید» دارن که شبیه قبلیه اما عین قبلی نیست.

📌 اینو می‌گن: تجدّد أمثال
(یعنی: «نو شدن پی‌درپیِ وجود» بدون گسست)

مثال ساده:

شعله شمع رو نگاه کن؛ به‌ظاهر ثابته، ولی در واقع در هر لحظه داره از نو تولید می‌شه.

🟪 درس ۵: تأثیر حرکت جوهری در فهم عالم

حرکت جوهری، دید ما به جهان رو عوض می‌کنه:

📌 این نظریه، رابطه انسان با خدا، معاد، نفس، تکامل، و حتی فیزیک و زیست‌شناسی رو متحول کرد.

🟪 جمع‌بندی بخش ششم:

🟦 بخش هفتم: علیت

(العلّیة)

اینجا ملاصدرا موضوع علت و معلول رو عمیق بررسی می‌کنه و نشون می‌ده که:

هر چیزی که در جهان هست، معلول علتیه؛ و همه‌ی علت‌ها در نهایت به خدا ختم می‌شن.

🟪 درس ۱: قاعده علیت و ملاک علیت

📌 قاعده علیت:

هر ممکن‌الوجودی نیاز به علت دارد.

این اصل عقلی و بدیهیه، یعنی:

• هیچ چیزی خودبه‌خود به وجود نمیاد

• هر موجودی که وجودش ضروری نیست، باید علتی داشته باشه که اون رو به وجود بیاره

🧠 ملاک علیت از نظر ملاصدرا:

🔹 علت باید دو ویژگی داشته باشه:

1. واجد کمال وجودی‌ای باشه که معلول بهش نیاز داره

2. برتر از معلول باشه از نظر وجودی

📌 نتیجه:

علت، چیزی نیست که فقط قبل از معلول بیاد؛ بلکه از نظر رتبهٔ وجودی، مقدم و بالاتر از معلوله.

🟪 درس ۲: رابطه علت و معلول (وجوب، ترتیب، صدور)

ملاصدرا سه اصل مهم رو بیان می‌کنه:

۱. وجوب بالغیر در معلول

• معلول به‌خاطر علتش واجب‌الوجود می‌شه

• یعنی «در ذاتش ممکنه»، ولی وقتی علت اومد، وجودش واجب می‌شه

۲. ترتیب طولی

• علت و معلول در یک زمان می‌تونن باشن

• ولی مرتبهٔ وجودی علت بالاتره

📌 مثل نور خورشید و گرما: هر دو همزمانن، ولی گرما از نوره.

۳. صدور

• معلول از علت صادر می‌شه، نه به‌صورت فیزیکی، بلکه به‌صورت وجودی و هستی‌بخش

• یعنی علت، وجود رو به معلول اعطا می‌کنه

🟪 درس ۳: اقسام علیت

ملاصدرا مثل ارسطو، علت‌ها رو به چهار نوع تقسیم می‌کنه؛ ولی با برداشتی عرفانی و فلسفی‌تر:

📌 از دید ملاصدرا، همه‌ی این علت‌ها در نهایت به علت فاعلی (خدا) برمی‌گردن.

🟪 درس ۴: قاعده الواحد

(قاعده الواحد لا یصدر عنه إلا الواحد)

معنی قاعده:

از یک چیز بسیط و واحد، فقط یک چیز صادر می‌شه.

🔹 یعنی اگر علت هیچ ترکیبی نداشته باشه و فقط “واحد بسیط” باشه، نمی‌تونه مستقیماً چند چیز مختلف خلق کنه.

📌 ملاصدرا این قاعده رو قبول داره، ولی تفسیرش عرفانی‌تره:

• خدا واحد بسیط محضه

• از او، عقل اول (یا حقیقت محمدیه یا صادر اول) صادر می‌شه

• بقیه‌ی موجودات به‌صورت ترتیبی و در سلسله مراتب از او صادر می‌شن

🟪 جمع‌بندی بخش هفتم:

🟦 بخش هشتم: نفس و روح

(النفس والروح)
(مقدمه‌ای بر بحث‌های سفر سوم)

در این بخش ملاصدرا به ما می‌گه:

«نفس انسان چطور به‌وجود میاد؟ چگونه رشد می‌کنه؟ و آیا بعد از مرگ باقی می‌مونه یا نه؟»

🟪 درس ۱: حدوث نفس و بقای آن

🔹 حدوث نفس:

ملاصدرا برخلاف فلاسفه مشاء (مثل ابن‌سینا) معتقده:

نفس در آغاز، همراه با بدن به‌وجود میاد
یعنی وقتی بدن شکل می‌گیره، نفس هم باهاش ایجاد می‌شه

📌 به این می‌گه:
جسمانی‌الحدوث = «از بدن و همراه بدن پدید آمده»

🔹 بقای نفس:

ملاصدرا معتقده:

نفس انسان، پس از تکامل و جدایی از ماده، مستقل می‌شه و باقی می‌مونه

📌 به این می‌گه:
روحانی‌البقاء = «بقای نفس، روحانی و مجرد است»

🟪 درس ۲: نفس از دیدگاه حکمت متعالیه

نفس در حکمت متعالیه:

• ابتدا وابسته به بدنه

• کم‌کم با ادراک، فهم، رشد عقلی و معنوی، مجرد می‌شه

• در نهایت می‌تونه مستقل از بدن و مادیات بشه

• و بعد از مرگ، به سفر خودش ادامه بده (بحث معاد)

📌 ملاصدرا نفس رو «در حال حرکت و شدن» می‌دونه
(یعنی حرکت جوهری در نفس هم وجود داره)

🟪 درس ۳: اتحاد عقل، عاقل و معقول

(اتحاد العاقل و المعقول)

ملاصدرا یکی از پیچیده‌ترین ولی زیباترین نظریه‌ها رو مطرح می‌کنه:

وقتی انسان چیزی رو به‌صورت کامل می‌فهمه و درک می‌کنه،
اون مفهوم با نفس انسان اتحاد پیدا می‌کنه

یعنی:

📌 نتیجه:

فهم، فقط «تصویر ذهنی» نیست؛ بلکه تحقق وجودی در خود نفسه

🟪 درس ۴: نفس در مراتب وجود

ملاصدرا مراتب وجودی نفس رو به چهار مرحله تقسیم می‌کنه:

1. نفس نباتی: فقط تغذیه و رشد داره

2. نفس حیوانی: ادراک حسی و حرکت داره

3. نفس انسانی: عقل و اراده داره

4. نفس کامل و مجرد: متصل به عقل فعال یا عالم بالا می‌شه

📌 هر کسی می‌تونه با سیر و سلوک به مرحله چهارم برسه؛ این همون هدف نهایی از نگاه عرفانی فلسفه‌ست.

🟪 جمع‌بندی بخش هشتم:

🟦 بخش نهم: مقولات عشر

(المقولات العشر)

در این بخش، ملاصدرا به بررسی انواع کلیِ موجودات در عالم طبیعت می‌پردازه که در فلسفه بهش می‌گن: مقولات عشر یا ده مقولهٔ وجودی.
این مقولات، در واقع دسته‌بندی همه‌چیزهایی‌ست که وجود دارن.

🟪 درس ۱: تعریف مقولات عشر

🔹 فیلسوفان (از جمله ارسطو) می‌گفتن:

«هر چیزی که در عالم هست، در یکی از این ده دسته قرار می‌گیره.»

🔸 یعنی تمام اشیاء خارجی یا مفاهیم قابل درک، در این ده مقوله خلاصه می‌شن.

🟪 درس ۲: فهرست مقولات عشر (ده‌گانه)

🟪 درس ۳: جوهر و عرض

🔹 ملاصدرا مثل ارسطو، بین جوهر و اعراض فرق می‌ذاره:

📌 مثلاً:
درخت = جوهر
رنگ سبزش = عرض (کیفیت)
ارتفاعش = عرض (کم)
جایگاهش در پارک = عرض (أین)

🟪 درس ۴: جایگاه مقولات در حکمت متعالیه

ملاصدرا برخلاف مشائیان:

1. معتقده مقولات واقعی‌اند، نه فقط مفهومی

2. می‌گه وجود در همه این مقولات جاریه، ولی در مراتب مختلف

یعنی:

همه مقولات، جلوه‌هایی از وجود هستن، ولی وجودِ جوهر، قوی‌تر و مستقل‌تره از اعراض

🟪 درس ۵: پیوند با حرکت جوهری

ملاصدرا از نظریهٔ حرکت جوهری در تحلیل مقولات هم استفاده می‌کنه:

• پیشینیان می‌گفتن: حرکت فقط در اعراضه

• ملاصدرا گفت: حتی در جوهر هم حرکت هست

📌 این نگاه باعث شد که «زمان»، «رشد»، «تغییر نفس» و حتی «سفر به سوی خدا» مفاهیمی عمیق‌تر و وجودی‌تر بشن.

🟪 جمع‌بندی بخش نهم:

الحكمه المتعاليه في الاسفار العقليه الاربعه

ملاصدرا و اسفار اربعه: خلاصه‌ای گویا و ترجمه ساده از حکمت متعالیه | سفر اول | سفر دوم | سفر سوم | سفر چهارم

مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة | خلاصه‌ای گویا و ترجمه ساده